Dnia 18 grudnia 1695 roku w Samborsku, 30 kilometrów od Piły urodził się Michał Krzysztof Hanov, który w swym życiu okazał się niebagatelną postacią, która swą działalnością naukową dokonała ogromnego wkładu w rozwój nauk biologicznych, filozofii, metrologii czy statystyki. Jego ojcem był również Michał Hanov, luterański pastor z Samborska oraz Maria Anna Hoppe, córka burmistrza chojnickiego, a wnuczka Krzysztofa Hoppe znakomitego profesora w Ewangelickiego Gimnazjum Toruńskiego.
Samo Samborsko było dziwnym miejscem, stanowiącym od 1653 roku enklawę Pomorza, z trzech stron otoczoną ziemiami wielkopolskimi, w której znajdowała się tylko jedna świątynia – ewangelicka, a mieszkający tam katolicy musieli udawać się na mszę św., do najbliższego kościoła aż do Jastrowia. Natomiast duchowny ewangelicki, oprócz Samborska obsługiwał także wsie w Brzeźnicy, Budach i Smolarach. Stąd w naszej świadomości powinna pozostawać wiedza, iż Michał K. Hanov nie był Polakiem, lecz przyjacielem Polski, o którym król Stanisław August miał powiedzieć: „znany nam już szczery przyjaciel Polski Michał Hanow” , gdy ten przedstawił Mu, propozycję „Zakładu Ubezpieczeń na Życie”, które miały poprawić kłopoty finansowe króla i Rzeczypospolitej.
Początkowym wykształceniem młodego Michała Hanova zajmowali się sami rodzice. Dopiero w wieku 14 lat wyjechał on do Gorzowa Wielkopolskiego by poszerzać swą wiedzę. W latach 1714–1716 kształcił się w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, a od 1716 roku studiował na Uniwersytecie w Królewcu, Wittenberdze i Lipsku, gdzie w 1720 otrzymał magisterium, tam też poświęcił się studiowaniu prawa i teologii. Od roku 1724 był opiekunem synów prof. Wilhelma Weickmanna, dzięki któremu w 1727 został profesorem filozofii w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku tzw. „Athenaeum Gedanense”, gdzie w poprzednich latach uczyli się, bądź nauczali tacy wielcy ewangeliccy myślicie jak: Heweliusz, Farenheit czy Gerelt. Gdańskie Gimnazjum Akademickie przeznaczone było dla młodzieży protestanckiej, gdzie uczono filozofii, prawa, nauk przyrodniczych i medycyny, a absolwenci Gimnazjum byli przyjmowani wielokrotnie bezpośrednio na III rok studiów do wielu europejskich Uniwersytetów.
W roku 1742 późniejszy burmistrz gdańska Daniel Gralath wraz z gronem wybitnych gdańszczan postanowił założyć towarzystwo naukowe zajmujące się badaniem nauk przyrodniczych. „SOCIATAS PHYSICAE EXPERIMENTALIS” bo taką nazwę przybrało towarzystwo, które już w styczniu 1743 rozpoczęło prace badawcze, a wśród najbliższych współpracowników gdańskiego burmistrza znalazł się nie kto inny Michał Krzysztof Hanow.
W kościele ewangelickim nie było i nie ma czegoś takiego jak indeks Ksiąg Zakazanych co nie zmienia faktu, że jego twórczość naukowa powstawała w skomplikowanych i trudnych czasach. Z jednej strony, należy wspomnieć, że do roku 1733 w leżącym około 6 km od Samborska Jastrowiu prowadzono procesy z oskarżenia o czary, a z drugiej strony musimy pamiętać, o niedawnym okresie pietyzmu, gdzie nie cały kościół ewangelicki popierał badania naukowe i ruch oświeceniowy, którego przedstawicielem był Michał Hanow, będący w pod wpływem jego przyjaciela profesora i filozofa –Christiana Wolffa, który był wielkim zwolennikiem racjonalizmu. W oświeceniu Biblia stała się też „słowem ludzkim” – spisanym przez człowieka, na którą patrzymy z perspektywy czasu, historii i tradycji. Na uniwersytetach Lipsku, Witenberdze czy Królewcu na których studiował Hanow – miał możliwość spojrzenia na weryfikację – Pisma Świętego przez naukę „tzw. krytykę historyczną”.
Michał Krzysztof Hanow Zapoczątkował układanie alfabetycznego katalogu bibliotecznego i jako pierwszy rozpoczął publikowanie retrospektywnej bibliografii druków gdańskich. Współpracował z mecenasem naukowym, księciem Józefem Aleksandrem Jabłonowskim, „Za każdorazowym pobytem w Gdańsku spędzał Jabłonkowski wiele godzin w domu Hanowa na uczonych dyskusjach i na omawianiu własnych planów naukowych. Poznawszy bliżej dzieło całego życia profesora gdańskiego p. tyt. Philosophia naturalia” w którym Hanow uzupełniał naukę Wolffa, postanowił mecenas polski wydać je własnym kosztem.”
Oprócz czterotomowego dzieła M.K. Hanowa pt.: Philosophiae naturalis sive physica dogmatica obejmującego naukę z zakresu biologii, astronomii, fizyki, botaniki, zoologii i antropologii pozostawiał on w swoim spadkobierstwie naukowym przeszło 120 rozpraw z matematyk, geometrii, meteorologii, a nawet historii literatury. Pisywał również Hanow w „zeszytach” gdańskiego towarzystwa przyrodniczego SOCIATAS PHYSICAE EXPERIMENTALIS.
W latach 1736-1737 wydawał Hanow czasopismo przyrodnicze „Osobliwości Natury)”, które miało charakter uczony, któremu przyświecała oświeceniowa myśl walki z przesądami. Publikował w m.in. bieżące informacje meteorologiczne, wiadomości o występujących w mieście chorobach, rozprawki demografii, czy prace o tematyce niezwykle interesujących Hanowa nauk przyrodniczych, w czym był prekursorem.
W duchu ewangelickiej etyki odpowiedzialności i uczciwości, skupił się między innymi na określeniu długości miary zwanej łokciem gdańskim. Miara długości, jaką jest metr była wtedy stosunkowo młoda. Została ona zdefiniowana w 1791 roku w celu ujednolicenia jednostek długości. Wcześniej obowiązywało wiele lokalnych miar długości, objętości, czy wagi. Opracowanie urzędowych wzorców, czego dokonał Michał Krzysztof Hanov, miało zatem strategiczne znaczenie dla handlu na danym obszarze. Dzięki temu nieuczciwym kupcom groziło zniszczenie fałszywej miary oraz kara w postaci grzywny.
Michał Krzysztof Hanov dożył 78 lat, umierając w Gdańsku 22 września 1773 roku. Gdzie spędził prawie całe swoje życie, tam powstawały jego główne dzieła, tam prowadził obserwacje metrologiczne, astronomiczne i przyrodnicze.
Tomasz Wola
artykół ukazał się z Zwiastunie
